آشنایی با روش کاشت و نگهداری گیاه معطر و زیبای زعفران

زعفران یکی از بهترین، معطر‌ترین و نیز گران‌ترین ادویه‌های موجود در جهان است که در غذا‌های ایرانی نیز بسیار استفاده می‌شود. حال جالب است بدانید که این گیاه زیبا و خوش‌عطر را خودتان نیز می‌توانید بکارید و پرورش دهید و از محصول بسیار ارزشمندش استفاده کنید. اما اگر کنجکاوید بدانید روش کاشت و نگهداری گیاه زعفران چگونه است، لازم است مقاله زیر را که توسط بهترین فروشگاه آنلاین گل و گیاه تهیه شده است مطالعه فرمایید.

معرفی گیاه زعفران

زعفران گیاهی ارزشمند و درواقع طلای قرمز است که طعم خاص، عطر بی‌نظیر و طعم شگفت‌انگیز زعفران همراه با رنگ بسیار جذاب، آن را به شیک‌ترین و خاص‌ترین ادویه جهان تبدیل کرده است. چیزی که ما آن را به عنوان ادویه زعفران می‌شناسیم، از کلاله خشک شده آن یا همان بخش نخ مانند زعفران به دست می‌آید و جالب است بدانید برای تهیه حدود 450 گرم ادویه زعفران، به 75000 شکوفه زعفران نیاز است! کاشت و تکثیر زعفران، کاملا به‌صورت دستی انجام می‌شود. ازاین‌رو به دلیل تعداد بالای نیروی انسانی که در روند رشد زعفران به کار گرفته می‌شود، زعفران به یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان تبدیل شده است. از کلاله‌ها و گاهی گلبرگ‌های زعفران برای تولید دارو نیز استفاده می‌شود. این گیاه جادویی متعلق به آسیا و به طور ویژه، کشورمان ایران است و جالب است بدانید باکیفیت‌ترین، خوش طعم‌ترین و البته گران‌ترین زعفران جهان نیز در ایران تولید می‌شود. با توجه به محبوبیت زعفران تصمیم گرفتیم در این مطلب همه آنچه در مورد گیاه زعفران لازم است بدانید را برای شما بگوییم. اگر دوست دارید با این ادویه ارزشمند بیشتر آشنا شده و مختصری در مورد روش کاشت و پرورش زعفران و همچنین برداشت آن بدانید، ادامه این مطلب را از دست ندهید.

شناسنامه گیاه

• نام رایج:  زعفران
• نوع گیاه :گیاه خوراکی چندساله
• اندازه گیاه بالغ:50 سانتی متر
• نیازهای نوری: نور کامل تا جزئی خورشید/ کمی سایه
• نوع خاک:  شن و ماسه‌ای، خشک و دارای زه کشی عالی
• PH خاک :خنثی( 06.5 الی 7.5)
• زمان گلدهی: تابستان
• رنگ گل :بنفش، با برگ‌های سبز و کلاله قرمز
• منطقه بومی: ایران، هند و مناطق معتدل آسیا و اروپا

مختصری درباره گیاه زعفران

گیاه زعفران در فصل پاییز شکوفه می‌دهد و فصل برداشت آن اواخر پاییز و اوایل زمستان است. این ادویه ویژه، در غذاهای ایرانی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. زعفران در فرهنگ غذایی ترکیه، هند و اسپانیا نیز یافت می‌شود. در واقع، این 3 کشور پس از ایران دارای ریشه‌های قدیمی در بحث زعفران هستند.
زعفران ایرانی در آب گرم فعال شده و طعم و عطر خود را آزاد می‌کند. همان‌طور که می‌دانید این روش، رایج‌ترین راه برای به کار گیری زعفران در غذاهای مختلف است. آزاد کردن رنگ و عطر تا 24 ساعت ادامه دارد و طعم آن مدام تشدید می‌شود. زعفران کابردهای درمانی نیز دارد، . برای مثال در کاهش و درمان بی‌خوابی، اضطراب و افسردگی موثر است که البته در ادامه مطلب به‌طور جامع‌تری به آن‌ها خواهیم پرداخت.
حدودا 3 سال طول می‌کشد تا دانه زعفران به یک گل قابل برداشت تبدیل شود. تمام این پروسه به‌صورت طبیعی طی می‌شود و همین امر، ارزش زعفران را بسیار بالاتر می‌برد. در نهایت، کلاله (نخ) تحت نور خورشید خشک شده و گران‌ترین ادویه جهان را به وجود می‌آورد!

بررسی تاریخچه گیاه

خواستگاه اصلی و اولیه گیاه زعفران ، ایران است و بیش از 80 درصد زعفران جهان توسط کشورمان ایران، تامین می‌شود! البته که این گیاه در اسپانیا، فرانسه، ایتالیا و بخش‌هایی از هند نیز رشد می‌کند.
گیاه زعفران در نقاشی‌های ماقبل تاریخ (که به 50 هزار سال قبل و دوران غار نشینی باز می‌گردند) یافت شده است. محل کشف این نقاشی‌ها، عراق امروزی است که در سال‌های دور، بخش شمال غربی امپراطوری ایران بوده است. در ایران قدیم (قرن دهم قبل از میلاد) زعفران در اصفهان رشد می‌کرده است. اجداد ما از این گیاه پرخاصیت به عنوان رنگ زرد، عطر و دارو استفاده می‌کردند. آن‌ها این ادویه را برای خوش طعم کردن چای و غذاهای مختلف به کار می‌بردند و افراد غیر ایرانی را مسخ هنر خود می‌کردند. به‌گونه‌ای که طبق دست نوشته‌های موجود، افراد بیگانه از کشورهای مختلف به ایران سفر می‌کردند تا این ادویه جادویی را امتحان کنند. در طول جنگ‌ها و دوران مختلف نیز، زعفران بیش از پیش مورد استقبال قرار گرفت و توسط افراد نظامی به کشورهای دیگر مثل یونان و انگلیس برده شد.

گونه‌های مختلف زعفران ایرانی

در میان انواع زعفران ایرانی، 4 گونه محبوب و پر فروش وجود دارد که عموما همین انواع را به‌صورت گسترده در صنایع مختلف مشاهده می‌کنیم. این 4 گونه به شرح زیراند:

1. گونه سر‌گل

همانطور که از نام آن مشخص است، زعفران سرگل از نوک کلاله به دست می‌آید. تشخیص این زعفران به لطف رنگ بسیار قرمز و نخ‌های کوتاه آن، بسیار راحت است. با اینکه زعفران سرگل بسیار معطر و قوی است، اما از نظر زیبایی ظاهری در اغلب اوقات آن را در مقام دوم و پس از زعفران “سوپر نگین” قرار می‌دهند. علت این رده بندی، نخ‌های شکسته و تکه شده‌ای است که در نوع سرگل یافت می‌شود.

2. گونه سوپر نگین

سوپر نگین، کم‌یاب‌ترین و گران‌ترین نوع از انواع گیاه زعفران جهان است. این زعفران با قدرت و زیبایی ظاهری خود شناخته می‌شود. سوپر نگین در مقایسه با سرگل، دارای نخ‌های بلندتر بوده و هیچگونه نخ زرد و نارنجی نیز ندارد. نخ‌های این زعفران به صورت متقارن بریده شده‌اند تا از شکستگی و فروپاشی آن‌ها پیشگیری شود. اگر به دنبال باکیفیت‌ترین زعفران جهان هستید، سوپر نگین مطلوب نهایی شماست.

3. گونه نگین

در مقایسه با نوع سوپر نگین، زعفران نگین دارای نخ‌های بلندتری است و ممکن است بخش‌های زرد و نارنجی در نخ‌های خود داشته باشد. به طور خلاصه، نگین نیز بسیار باکیفیت است، اما به دلیل وجود بعضی نخ‌های زرد و نارنجی قیمت کمتری دارد و اقتصادی‌تر است. همین ویژگی باعث شده که این زعفران برای مصارف خانگی بسیار مناسب باشد.

4. گونه پوشال

پوشال، ارزان‌ترین و رایج‌ترین نوع زعفرانی ‌است که امروزه به فروش می‌رسد. قیمت پایین‌تر این نوع زعفران نسبت به سایر انواع آن به این دلیل است که نخ‌های زعفران پوشال، دارای مقادیر بیشتری از رنگ نارنجی و زرد هستند. جالب است بدانید گاهی اوقات توزیع کنندگان بین‌المللی زعفران از فروش زعفران پوشال با بخش‌های زرد و نارنجی سود کلانی می‌برند. درواقع با اینکه بخش‌های غیر قرمز زعفران هیچ ارزشی ندارد، ولی مصرف کنندگان با پرداخت هزینه‌ای بیشتر از ارزش اصلی اقدام به خرید زعفران پوشال می‌کنند.

خواص درمانی زعفران

باور عمومی بر این است که گیاه زعفران در بهبود افسردگی، اضطراب، بیماری‌ آلزایمر، دردهای شکمی دوران قائدگی و همچنین در کاهش علائم PMS (سندروم پیش از قائدگی) کاربرد دارد. البته از این ادویه گران قیمت در بسیاری از موارد دیگر نیز استفاده می‌شود، اما هنوز شواهد و مدارک معتبری جهت موثر بودن آن در جهت بهبود سایر بیماری‌ها یافت نشده است.
در ادامه در مورد تاثیر زعفران در مورد برخی از بیماری‌هایی که گفته برای شما بیشتر خواهیم گفت.

• آلزایمر: مصرف عصاره زعفران به صورت خوراکی در طی بیش از 22 هفته می‌تواند علائم آلزایمر را کاهش دهد؛ چراکه زعفران قادر است همانند داروی تجویزی Donepezil (Aripect) عمل کند.
• افسردگی :تحقیقات نشان می‌دهد خوردن زعفران برای 6 الی 12 هفته می‌تواند نشانه‌های افسردگی را بهبود ببخشد. این تحقیقات که به‌تازگی و روی افراد مبتلا به افسردگی صورت گرفته است، اثبات کرده که اضافه کردن مقداری عصاره زعفران به رژیم غذایی افرادی که داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنند، می‌تواند به بهبود این بیماری کمک شایانی کند؛ بااین‌حال گفتنی است که مصرف زعفران برای افرادی که همزمان از افسردگی و اضطراب رنج می‌برند، شاید به قدر کافی کمک‌کننده نباشد.
• قائدگی دردناک (دیسمینوره) :بعضی تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف محصولی حاوی زعفران، رازیانه و کرفس می‌تواند دردهای دوران قائدگی را کاهش دهد.
• سندروم پیش از قائدگی :برخی تحقیقات اثبات کرده‌اند که مصرف مقدار خاصی از عصاره زعفران، در بهبود علائم سندروم پیش از قائدگی پس از دو چرخه قائدگی موثر خواهد بود.

در چه مواقعی باید از مصرف زعفران خود‌داری کرد؟

مصرف زعفران در بعضی مواقع می‌تواند اوضاع را کمی خطرناک کند! اگر شامل موارد زیر هستید، بهتر است زعفران را با دقت مصرف کنید. توصیه ما این است که حتما با پزشک خود مشورت کرده و طبق دستورات او عمل کنید.

• بارداری و شیردهی :مصرف زعفران در دوران بارداری و شیردهی بیش‌ازحدی که به‌طور طبیعی در غذا وجود دارد، خطرناک است. مقادیر بالای زعفران می‌تواند سبب انقباض رحم شده و حتی سبب سقط جنین شود. گفتنی است اطلاعات قابل اتکای زیادی در خصوص بی‌خطر بودن مصرف زعفران در طب دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد. پس بهتر است با احتیاط عمل کرده و به مقدار معمول زعفران در غذا، بسنده کنید.
• بیماری دو قطبی :می‌دانیم که زعفران بر روحیه و خلق‌وخو تاثیر می‌گذارد. نگرانی‌ها بر این است که مصرف این ادویه توسط افراد دارای اختلال دو قطبی، تحریک‌پذیری آن‌ها را بالا برده و سبب بروز فاز شیدایی در آن‌ها می‌شود. اگر شما نیز دچار این اختلال هستید، از خوردن زعفران پرهیز کنید.
• آلرژی به چچم، علف شور و انواع زیتون :افرادی که به گیاهان چچم، علف شور و انواع زیتون آلرژی دارند، ممکن است نسبت به زعفران نیز چنین باشند.
• دیابت :زعفران می‌تواند میزان قند خون را تغییر دهد. اگر دیابت دارید و از زعفران استفاده می‌کنید بهتر است میزان قند خون خود را کنترل کرده و علائم کاهش آن را به‌خوبی بشناسید.
• بیماری‌های قلبی :زعفران می‌تواند بر سرعت و قدرت تپش قلب اثر بگذارد. مصرف مقادیر بالای این ادویه ممکن است برخی بیماری‌های قلبی را تشدید کرده و اوضاع را وخیم کند.
• فشار خون پایین :زعفران قادر است فشار خون را کاهش دهد. مصرف این ادویه ممکن است سبب کاهش بیش‌ازحد فشار خون در افراد دارای این بیماری شود.
• عمل جراحی :زعفران سیستم عصبی مرکزی را آرام می‌کند. داروهای بیهوشی و سایر داروهایی که در طی عمل جراحی مصرف می‌شوند نیز بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند. ترکیب شدن اثر زعفران و این داروها می‌تواند مضر و خطرناک باشد. ازاین‌رو باید حداقل 2 هفته قبل از موعد جراحی خود، مصرف زعفران را متوقف کنید.

نکات مورد توجه در هنگام خرید زعفران

هنگام خرید زعفران، باید به نکات زیر توجه ویژه داشته باشید:

• رنگ: یک زعفران باکیفیت زنگ قرمز تیره یا قرمز-نارنجی دارد.
• شکل: شما باید بتوانید نخ‌ها را به صورت مجزا از همدیگر مشاهده کنید. زعفران‌هایی که هنوز به صورت خوشه‌ای و چسبیده به یکدیگر هستند، عموما کیفیت بالایی ندارند.
• قیمت: چیزی به‌عنوان زعفران ارزان وجود ندارد! زعفران گران‌ترین ادویه جهان است. پس اگر قیمت یک زعفران بالاست، به احتمال زیاد با کیفیت است و طبیعتا نقطه مقابل آن نیز وجود دارد.

روش کاشتن گیاه زعفران

فکر می‌کنید می‌توانید از این طلای قرمز به خوبی نگهداری کنید؟ کاشت و نگهداری از گیاه زعفران، کار راحتی نیست. این گیاه را می‌توانید به‌عنوان گیاهی چندساله یا یک ساله کاشته و به آن رسیدگی کنید. در این بخش به‌طور خلاصه شرایط نگهداری از زعفران را بیان می‌کنیم.

روش آب‌دهی

زعفران در فصل تابستان وارد دوران خفتگی می‌شود. ازاین‌رو نباید در این دوران گیاه را آبیاری کنید. بعد از این دوران هر 10 الی 14 روز یکبار آبیاری مورد نیاز است. خاک زعفران باید از اواخر تابستان تا هنگام پژمرده شدن زعفران همواره کمی مرطوب باشد. درنظر داشته باشید در مناطقی با زمستان‌های مرطوب، احتمال پوسیدگی ریشه بیشتر است. بنابراین بهتر است همیشه به مرطوب بودن بیش‌ازحد خاک زعفران توجه داشته باشید تا ریشه آن دچار پوسیدگی نشود.

- یک نکته درباره گیاه زعفران:

هر چه تابستان خشک‌تر باشد، زعفران حاصله مرغوب‌تر خواهد بود، به‌همین‌علت خراسان بهترین زعفران ایران را تولید می‌کند.

نور مورد نیاز

زعفران به نور کامل خورشید نیاز دارد. حداقل 6 ساعت نور خورشید ضروری است، اما بهتر است نور خورشید بیشتر از 6 ساعت به آن بتابد. همچنین مطمئن شوید که گیاهان بلندتر، مسیر دریافت نور آن را نپوشانند، چراکه اگر نور کافی به زعفران نرسد، خبری از شکوفه‌دهی نخواهد بود.

دما و رطوبت مناسب برای رشد زعفران

زعفران در مناطقی با تفاوت شدید فصلی به‌خوبی رشد می‌کند. تابستان‌های گرم و خشک برای این گیاه ایده‌آل است، اما بالا بودن میزان رطوبت هوا، دردسر ساز است و مانع از رشد مناسب آن خواهد شد.
اگر زعفران در معرض زمستان‌های بسیار سرد و یخبندان‌های طولانی قرار بگیرد، پیاز قادر به رشد مناسب خود نخواهد بود و در فصل گلدهی، شکوفه‌های ضعیفی تولید خواهد کرد. به‌همین‌دلیل توصیه می‌شود اطراف زعفران را به‌خوبی با مالچ بپوشانید تا کاهش دما خیلی متوجه پیازها نباشد.

روش کود دادن به گیاه

ترکیب کردن مقداری کود طبیعی با خاک (هنگام کاشت) می‌تواند برای زعفران کمک کننده باشد. پس از اینکه گیاه در خاک به‌خوبی مستقر شد، کوددهی سالیانه کافی خواهد بود.

روش تکثیر کردن گیاه

می‌توانید با حفر زمین و خارج کردن پیاز گیاه، از طریق تقسیم کردن آن را تکثیر کنید. همچنین کاشت مجدد پیاز کمک می‌کند تا گیاه رشد سالم‌تری داشته باشد. این کار باید در فصل تابستان و هنگام خفتگی زعفران صورت بگیرد.

زمان و روش برداشت کردن زعفران

در اولین سال پس از کاشت، زعفران گلدهی چشمگیری نخواهد داشت. اگر قصد دارید کلاله‌های گیاه زعفران را برداشت کنید باید تا سال دوم یا سوم صبر کنید. پس از این زمان، گیاه بهتر مستقر شده و گلدهی نیز به حالت طبیعی خود خواهد رسید. بااین‌حال اگر زعفران‌های شما به زمان برداشت خود رسیده‌اند. درنظر داشته باشید که برداشت گل‌ها باید دقیقا در آغاز صبح یک روز خشک و پس از باز شدن آنها انجام شود. توجه داشته باشید که هر گل دارای 3 کلاله است و باید با نهایت دقت توسط یک انبرک برداشته شود. همچنین باید قبل از خشک شدن کلاله‌ها، اقدام به برداشت آن‌ها کنید.

پاسخ به سوالات رایج درباره گیاه زعفران

1. بهترین گلدان برای کاشت گیاه کدام است؟

گلدان‌های سفالی، بهترین گلدان برای کاشت گیاه زعفران هستند. این گلدان‌ها می‌توانند رطوبت اضافی را سریعا از خود عبور داده و مانع از تجمع بیش‌ازحد آب شوند. از آنجایی که زعفران دوست ندارد در خاکی خیس و مرطوب رشد کند، باید در آبیاری آن حسابی دقت کنید. همچنین گلدان انتخابی باید حداقل دارای 2 حفره زهکشی در زیر خود باشد.

2. روش کاشتن زعفران در گلدان چگونه است؟

به‌طورکلی این گیاه باید در فصل پاییز یا اواخر تابستان کاشته شود. این قانون برای کاشت آن در داخل خانه نیز برقرار است. از آنجایی که محیط داخلی اغلب منازل خشک است، زعفران می‌تواند رشد خوبی را در خانه نیز سپری کند. فراموش نکنید که این گیاه هرگز خاک خیس و مرطوب را تحمل نخواهد کرد! برای کاشت زعفران در گلدان حدود 2.5 الی 5 سانتی‌متر شن و ماسه یا سنگریزه را در عمق گلدانی به قطر 15 سانتی‌متر بریزید. سپس پیاز زعفران را در عمق 5 الی 7.5 سانتی‌متری از سطح خاک گلدان بکارید و باقی گلدان را نیز با خاک مناسب پر کنید.  

3. مرغوب‌ترین نوع زعفران در کدام کشور تولید می‌شود؟

ایران، ایران بهترین و بیشترین مقدار زعفران را در سراسر دنیا تولید می‌کند. تولیدات زعفران ایران در سال 2019 برابر با 430 تن بوده است. بعد از ایران نیز کشور هند تنها با 22 تن زعفران در مقام دوم تولیدات ایستاده است. گفتنی است کشور ما ایران 88 درصد زعفران کل دنیا را تولید می‌کند.

4. از هر گل زعفران، چند گرم زعفران به دست می‌آید؟

یک گل تازه برداشت شده زعفران، حدود 30 میلی گرم زعفران تازه تولید می‌کند. این مقدار پس از خشک شدن به 7 میلی‌گرم تقلیل پیدا می‌کند. حدودا از 150 گل زعفران، یک گرم زعفران خشک شده به‌دست می‌آید. جالب است بدانید برای تولید12  گرم زعفران خشک شده، به نیم کیلو گل نیاز است!

5. آیا این گیاه می‌تواند باعث ایجاد احساس شادی در انسان شود؟

بله، چون زعفران می‌تواند میزان سروتونین خون را بالا ببرد. سروتونین به هورمون شادی معروف است. در نتیجه پس از مصرف زعفران، طبیعی است که احساس شادمانی داشته باشید!

6. آیا زعفران خشک شده خراب می‌شود؟

زعفران خراب نمی‌شود، اما مثل سایر ادویه‌ها عمر نسبتا مشخصی دارد، به‌طوری‌که هر چه زمان بیشتری از عمر زعفران خشک شده بگذرد، عطر و طعم آن نیز کاهش خواهد یافت. برای جلوگیری از این مسئله، بسته‌بندی و نگهداری صحیح از زعفران می‌تواند عمر مفید آن را بالا برده و عطر آن را حفظ کند. ضمن اینکه نور مستقیم خورشید، حرارت، رطوبت و اکسیژن نیز دشمنان این ادویه گران قیمت هستند.