چگونه می‌توان گل ارکیده را تکثیر کرد؟

ارکیده یکی از گل‌های گلدانی بسیار محبوب است و اغلب انسان‌ها دوست دارند از این گل در خانه خود نگهداری کنند. اما شاید همه توانایی خرید گل ارکیده را نداشته باشند، بنا‌بر‌این بهترین راه برای داشتن یک گلدان ارکیده این است که گل‌های ارکیده موجود در اطرافتان را تکثیر کنید! شما می‌توانید با یادگیری روش‌های مختلف تکثیر کردن گل ارکیده، بدون صرف هیچ هزینه‌ای از گل‌های ارکیده اطرافیانتان یک گلدان ارکیده جدید به دست آورده و آن را پرورش دهید.

مقدمه

وقتی نوبت به تکثیر گل ارکیده می‌رسد، پرورش دهندگان و علاقه‌مندان گل و گیاه سریعا از این کار سر باز زده و حتی موضوع بحث را عوض می‌کنند! البته این میزان از اجتناب، بی‌دلیل هم نیست، به عقیده بسیاری از مردم، حتی نگهداری و زنده نگه داشتن گل ارکیده نیز امری دشوار است، چه برسد به تکثیر آن! پس ترجیح می‌دهند که از خیر تکثیر ارکیده‌های خود گذشته و تنها به رسیدگی به این گیاه حساس بپردازند، اما این تصور اشتباه است و تکثیر گل ارکیده ساده‌تر از آن است که فکرش را بکنید. در این مطلب می‌آموزید که چگونه یک گیاه ارکیده را به سادگی تکثیر کرده و در نهایت، چندین ارکیده سالم و سرحال داشته باشید. پس با این مطلب همراه باشید تا تمام اطلاعات لازم برای تکثیر ارکیده به 5 روش مختلف را بیاموزید.

وسایل لازم:

• قیچی باغبانی ضدعفونی شده (می‌توانید با استفاده از الکل، ابزار خود را ضدعفونی کنید)
• گلدانی در اندازه مناسب برای ارکیده یا یک گلدان آویزی
• خزه اسفاگنوم
• گل ارکیده (ارکیده باید کاملا سالم بوده و در حال گلدهی نباشد)

برخی از اطلاعات نا‌درست درباره تکثیر کردن گل ارکیده

همواره به‌خاطر داشته باشید که اطلاعات نادرست بسیاری در خصوص نحوه کاشت، تکثیر و حتی نگهداری از گیاه ارکیده وجود دارد. بیایید چند باور غلط در مورد تکثیر ارکیده را با هم بررسی کنیم:

• مطالب متعددی در اینترنت در خصوص قابلیت تکثیر ارکیده تنها با استفاده از ریشه‌های هوایی آن وجود دارد. این موضوع عالی به نظر می‌رسد، اما حقیقت ندارد! در واقع، این روش کار نخواهد کرد، زیرا این ریشه‌ها فاقد سلول‌های ضروری برای رشد جوانه‌ و گیاه جدید هستند.
• فرضیه مشابه فرضیه فوق در خصوص تکثیر ارکیده فالانوپسیس وجود دارد. عده‌ای مدعی تکثیر این ارکیده از طریق قلمه‌های ساقه هستند، اما واقعیت این است که ساقه‌های گل برای تکثیر قابل استفاده نیستند، مگر اینکه یک کِیکی (Keiki) بر روی آن وجود داشته باشد. (در بخش‌های بعدی، اطلاعات بیشتری در خصوص کِیکی خواهیم گفت)
• در نهایت، باور غلط بعدی در مورد تکثیر ارکیده از طریق برگ است. تکثیر گیاه از طریق یک برگ تنها برای یک گونه از ارکیده به نام  ارکیده جواهر (گونه (Ludisia امکان‌پذیر است و برای سایر گونه‌ها امکان ندارد. این نوع ارکیده را می‌توانید از طریق برگ تکثیر کنید، البته که از روش قلمه زنی ساقه نیز می‌توانید این کار را انجام دهید. در واقع ارکیده جواهر کمی با سایر ارکیده‌ها فرق می‌کند!

حال به اندازه کافی در مورد موانع عدم تکثیر ارکیده صحبت کردیم. وقت آن است که برویم سراغ اصل مطلب و روش‌های صحیح تکثیر ارکیده را شرح دهیم!

روش‌های مختلف تکثیر کردن ارکیده

1. قلمه زدن

همه ارکیده‌ها از طریق قلمه ساقه قابل تکثیر نیستند، اما این به این معنی نیست که هیچ ارکیده‌ای را نتوانید از طریق قلمه ساقه تکثیر کنید. در ادامه ارکیده‌های قابل تکثیر به روش قلمه‌زنی و روش  تکثیر هر کدام را برای شما خواهیم گفت.

- ارکیده‌های مونوپودیال یا تک‌پا

شما می‌توانید ارکیده فالانوپسیس یا سایر ارکیده‌های مونوپودیال یا تک ساقه‌ای، مثل ارکیده وندا را از طریق قلمه ساقه تکثیر کنید. منتها نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که اینجا منظور شاخه گل نیست، بلکه بحث ما در مورد ارکیده‌ بالغی است که برگ‌های فراوانی را در راس خود شکل داده و ساقه‌ای با اندازه مناسب نیز در آن تشکیل شده است.
برای تکثیر گل ارکیده باید با استفاده از یک چاقو یا قیچی استریل شده، ارکیده خود را از وسط ببرید؛ بعد از اینکار شما با بخش بالایی گیاه کار دارید. بخش پایینی، که دارای ریشه است، می‌تواند در گلدان فعلی خود باقی مانده و با رسیدگی مناسب به رشد خود ادامه دهد.
بخش بالایی (فاقد ریشه) را می‌توانید در خزه اسفاگنوم مرطوب بکارید. اگر کمی خوش شانس باشید، ریشه‌ها نمایان شده و ارکیده زیبا به رشد طبیعی خود ادامه خواهد داد.

- ارکیده‌های سیمپودیال یا هم‌پا

ارکیده‌های سیمپودیال، ارکیده‌هایی هستند که فقط از یک ساقه مستقل رشد نمی‌کنند؛ بلکه ساقه‌ها و حتی پیازهای متعددی را شکل می‌دهند. از اغلب این ساقه‌ها نمی‌توان به‌عنوان قلمه برای تکثیر ارکیده استفاده کرد، اما یک استثنا وجود دارد! این استثنا زیبا، ارکیده “دندروبیوم نوبل” است.
شما می‌توانید ساقه‌های این گونه را جدا کرده و آن‌ها را در یک سینی نشاء سرپوشیده با اسفاگنوم مرطوب قرار دهید. فراموش نکنید که هر ساقه باید دارای تعدادی غده روی خود باشد. با انجام این‌کار بعد از گذشت مدتی بعضی از آن‌ها جوانه زده و دندروبیوم‌های جدیدی را خلق خواهند کرد!

- ارکیده‌های بالا رونده یا صعود کننده

با اینکه ارکیده‌های بالارونده از محبوبیت کمتری برخورداراند، اما انواع مختلفی از آن‌ها وجود دارد که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشی کرد. برای مثال ارکیده “وانیلا پلانیفولیا” که با نام ارکیده وانیل شناخته می‌شود، یکی از مشهورترین ارکیده‌های بالا رونده است. بله، این همان گیاهی است که غلاف وانیل را تولید می‌کند! نگهداری از ارکیده‌ بالا رونده خیلی آسان نیست، اما با کمی رسیدگی می‌تواند به بخش جذابی از کلکسیون گیاهان شما تبدیل شود.
همانطور که احتمالا حدس می‌زنید، تکثیر گل ارکیده بالارونده به آسانی آب خوردن است! زیرا مشکلات بریدن ساقه‌ها یا جدا کردن بخش بالایی گیاه وجود ندارد، کافی است هر بخشی از گیاه را که می‌خواهید، بچینید و ترکیبی که برای تکثیر سایر ارکیده ها گفتیم قرار دهید قلمه شما حتما ریشه خواهد داد. این روش برای ارکیده‌های لودیسیا (جواهر) نیز مناسب است!

2. تقسیم کردن

تقسیم کردن یک ارکیده، از طریق جدا سازی ریزوم‌ها صورت می‌گیرد. بدیهی است که این روش تنها برای تکثیر گونه‌های چند ساقه‌ای (سیمپودیال) مثل دندروبیوم یا کاتلیا کارآمد خواهد بود؛ چرا که در ارکیده‌های تک ساقه‌ای (مونوپودیال) مانند فالانوپسیس، چیزی برای تقسیم کردن وجود ندارد!
برای تکثیر گل ارکیده از طریق تقسیم کردن به گیاهی سالم، بالغ و دارای تعداد زیادی ساقه و یا شبه پیاز نیاز دارید. بعد از آن باید ارکیده را از گلدان خود خارج کرده و گره‌های ریشه را از هم باز کنید. سپس توپ ریزوم را به گونه‌ای تقسیم کنید که هر بخش 4-3 پیاز/ ساقه با رشد فعال را در خود جای داده باشد. در اغلب موارد، رعایت کردن این موارد برابر است با نصف کردن کامل ریزوم. در نهایت هر دو نیمه ارکیده خود را در یک خاک مناسب بکارید. این گیاهان جوان باید بدون مشکل خاصی به رشد پرداخته و هر کدام سیستم ریشه‌ای مخصوص به خود را شکل دهند.

3. کاشتن کِیکی یا گیاهچه

“کِیکیKeiki ”، یک واژه هاوایی به معنای کودک یا بچه است. در خصوص ارکیده‌ها نیز این مفهوم صادق است، زیرا کِیکی به گیاهچه‌های مشابه گیاه مادر اشاره دارد که روی ساقه‌ها یا در پایه آن رشد می‌کنند. اگر ارکیده شما دارای کِیکی است، واقعا خوش شانس هستید! در واقع گیاه شما نصف مسیر تکثیر را شخصا پیموده است. وجود چنین گیاهچه‌هایی در ارکیده‌های مونوپودیال (تک ساقه) مانند فالانوپسیس از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا تکثیر آن‌ها کمی دشوارتر است، اما خوشبختانه اغلب این ارکیده‌ها دارای کِیکی هستند. یک تولید کننده کیکی مشهور دیگر، ارکیده دندروبیوم است.
بسیار خوب! فرض کنیم که ارکیده شما یک کیکی بر روی ساقه یا تنه خود ایجاد کرده است. حال شما برای تکثیر گل ارکیده خود چه باید بکنید؟

1. کِیکی را تا زمانی که تعدادی برگ‌ را برویاند و یک سیستم ریشه هوایی سالم پیدا کند به حال خود رها کنید.
2. بعد از اینکه کیکی به حد کافی رشد کرد، کیکی را با کمک یک قیچی یا چاقوی استریل شده از گیاه مادر جدا کنید.
3. ارکیده کودک خود را در گلدان و خاک مشابه با گیاه مادر بکارید. همچنین می‌توانید آن را در کنار گیاه مادر و در همان گلدان اصلی نیز بکارید.
4. از آنجایی که کِیکی از قبل دارای سیستم کامل ریشه‌ای است، پس از کاشت به خوبی به رشد خود ادامه خواهد داد.

4. کاشتن پیاز کمکی

اگر با ارکیده‌های سیمپودیال آشنا هستید، احتمالا پیازهای کمکی را می‌شناسید. بعضی ارکیده‌ها مثل سیمبیدیوم، دارای شبه‌ پیازهایی روی ساقه‌های نی‌ مانند خود هستند. این شبه‌ پیاز، وظیفه ذخیره‌سازی آب و عناصر ضروری را برعهده دارد. اگر در مورد پیازهای کمکی اطلاعات لازم را ندارید، باید بگوییم که  آن دسته از شبه‌ پیازهایی که در بازه‌هایی از رشد غیرفعال شده، اما هنوز عناصر ضروری را برای گیاه فراهم می‌کنند، تحت عنوان پیازهای کمکی شناخته می‌شوند.
اگر پیازهای کمکی ارکیده شما پژمرده یا آسیب دیده نیستند، می‌توانید به کمک آن‌ها گیاه خود را تکثیر کرده و حیاتی دوباره به آن‌ها ببخشید. این بخش‌های اعجاب‌انگیز، دارای توانایی کافی برای رشد گیاهی جدید هستند، اما تا زمانی که جداگانه کاشته نشوند از این قابلیت خود استفاده نخواهند کرد. پس می‌توانید بدون نگرانی پیازهای کمکی را در گلدانی دیگر کاشته و ارکیده را تکثیر کنید.
تکثیر گل ارکیده از طریق کاشت پیازهای کمکی، کاملا آسان است. تنها باید آن را از ریزوم جدا کرده و در گلدانی با خزه اسفاگنوم مرطوب بکارید. هر زمان که رشد ریشه‌ها آغاز شد، می‌توانید گیاه را به خاک معمولی مناسب برای ارکیده منتقل کنید. فراموش نکنید که پیازهای کمکی، رشد سریعی ندارند، بنابراین ممکن است مدتی طول بکشد تا از دوران خفتگی خود خارج شده و به سن گلدهی برسند، اما مهم این است که این اتفاق حتما خواهد افتاد!
یک نکته مهم: اگر ارکیده شما در حال گلدهی است، هرگز سعی نکنید که آن را از طریق تقسیم کردن تکثیر کنید، چراکه این کار باعث می‌شود شکوفه‌های آن از بین بروند.

5. کاشتن دانه

مثل بسیاری دیگر از گیاهان آپارتمانی پرورش دادن یک ارکیده از طریق کاشت دانه روشی عالی برای افرادی است که تمایل دارند عاشقانه به تماشای رشد گیاهان خود بنشینند و البته حوصله کافی برای انجام این کار را نیز دارند! پرورش دادن یک ارکیده جدید بسیار آسان‌تر از تکثیر کردن گل ارکیده مادر است با روش‌هایی که مطرح کردیم. اگرچه رویاندن دانه یک روند آرام است، اما اگر به نتیجه برسد، بسیار عالی خواهد بود.
اگر شما هم تمایل دارید که ارکیده خود را از طریق کاشت دانه پرورش دهید، باید غلاف دانه آن را خریداری کنید. این غلاف را می‌توانید به‌صورت آنلاین خریداری کرده یا از سایر کلکسیونرهای ارکیده تهیه کرد. خریدن غلاف دانه، آسان‌ترین بخش است- در واقع ادامه مسیر است که 99.9 درصد از افراد را می‌ترساند! اینکه ارکیده باید در فلاسک (بطری مخصوص کاشت گیاهان) با ترکیبات حاوی عناصر ضروری و همچنین رسیدگی زیاد کاشته شود.