روش کاشت و پرورش گیاه زعفران چگونه است؟

زعفران یکی از گران‌قیمت‌ترین و در عین حال خوش‌عطر‌ترین ادویه‌ها است که در غذا‌های ایرانی نیز زیاد از آن استفاده می‌شود. اما آیا تا‌به‌حال به این فکر کرده‌اید که روش کاشت و پرورش گیاه زعفران چگونه است؟ اگر اطلاعاتی درباره این موضوع ندارید، در ادامه این مقاله که توسط بهترین فروشگاه آنلاین گل و گیاه تهیه شده است، ما را همراهی فرمایید.

معرفی گیاه زعفران

زعفران گیاهی نام آشنا و البته خوشمزه است که به‌عنوان یک ادویه خاص، سال‌هاست که استفاده می‌شود. این ادویه خوشمزه از گیاهی با نام علمی crocus به دست می‌آید که در مناطق گرم و خشک رشد کرده و پرورش داده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید زعفران طلای قرمز نام داشته و گران‌ترین ادویه جهان محسوب می‌شود. اگر به زعفران و عطر مدهوش کننده‌اش علاقه دارید، اما از قیمت‌های بالای آن فراری هستید باید خبر خوبی به شما بدهیم که شما می‌توانید به‌راحتی در خانه خود این گیاه فوق‌العاده را پرورش داده و زعفران خانگی داشته باشید. اگر خانه شما شرایط مناسبی داشته باشد پرورش و نگهداری از زعفران کار واقعا ساده‌ای است. در واقع سخت‌ترین بخش نگهداری از زعفران، برداشت آن از روی گیاه است؛ چراکه برای داشتن کمی زعفران مجبور هستید مقدار زیادی گل زعفران از روی گیاه چیده سپس رشته‌های نازک و حساس زعفران را از روی آن‌ها جدا کنید، وگرنه تهیه و نگهداری پیاز زعفران کار سختی نیست و این پیاز می‌تواند هر سال دوباره رشد کند و گیاه جدیدی بدهد. اگر دوست دارید تجربه‌ای متفاوت از نگهداری یک گیاه را داشته و اینبار طلای قرمز را در خانه‌تان پرورش بدهید، با این مطلب همراه باشید. در این مطلب مختصری درباره انواع زعفران سپس درباره روش کاشت و پرورش و در انتهای مطلب نیز درباره برداشت زغفران برای شما خواهیم گفت.

شناسنامه گیاه

• نام علمی : Crocus sativus
• خانواده: زنبقیان
• نام‌های مرسوم: زعفران، زَرپَران
• بومی: جنوب غربی آسیا، ایران

شناخت بیشتر گیاه زعفران و گونه‌های مختلف آن

این گیاه زیبا از خانواده زنبقیان است و ریشه آن به ایران باز می‌گردد. زعفران که با نام زرپران هم شناخته می‌شود گیاهی پیازدار است که با کمک کورم رشد کرده و گل‌هایی بنفش رنگ می‌دهد. کورم در واقع ساقه‌ای زیرزمینی و گوشتی است که گیاه می‌تواند انرژی خود را درون آن ذخیره کند. برگ‌های زعفران به شکل علف و سبز رنگ هستند و هر گل از آن سه کُلاله نارنجی قرمز یا تقریبا بنفش دارد که توسط دست چیده شده‌، سپس خشک می‌شود و درنهایت به‌عنوان زعفران فروخته می‌شود. این کلاله‌ها در واقع همان قسمت مادینگی گیاه هستند که از میان گل می‌رویند. همانطور که در مقدمه نیز اشاره کردیم، کاشت و پروش زعفران در مناطق گرمسیر انجام می‌شود. مرکز کشت زعفران در ایران خطه خراسان است و شهر قاین در این استان به‌عنوان پایتخت زعفران ایران شناخته می‌شود؛ جالب است بدانید زغفران قاین در جهان شهره است و به‌عنوان یک برند زعفران جهانی شناخته می‌شود، علاوه‌بر ایران نیز خود مقام اول تولید زعفران را در جهان دارد؛ به‌طوری‌که حدود 90 درصد زعفران دنیا از طریق ایران تامین می‌شود. زعفران انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت.

معرفی گونه‌های مختلف زعفران

گونه‌های مختلف زعفران را می‌توانید از روی رنگ و اندازه کلاله‌هایش تشخیص دهید. در ادامه درباره برخی از انواع زعفران برای شما خواهیم گفت.

گونه کشمیری

کاشت و پرورش این نوع زعفران همان‌طور که در عنوانش مشخص است در منطقه کشمیر انجام می‌شود. کشمیر به‌خاطر خاک غنی و عمیقی که دارد مشهور است. خاک این منطقه از نوع آبرفتی و از ماسه‌ای تا رسی متفاوت است. این مسائل باعث شده تا نوع زعفران کاشته شده در این منطقه متفاوت باشد. کلاله‌های زعفران کشمیری قرمز بسیار تیره هستند و برخی اوقات به رنگ مارون با لبه‌هایی بنفش در می‌آیند.

گونه ایرانی

زعفران ایرانی کلاله‌هایی کوچک به‌رنگ قرمز بسیار تیره دارد. جالب است بدانید از زعفران ایرانی به‌عنوان با کیفیت‌ترین نوع زعفران در جهان یاد می‌شود.

گونه اسپانیایی

مشابه زعفران کشمیری که در کشمیر کشت و پرورش داده می‌شود. این گونه زعفران نیز در اسپانیا پرورش داده می‌شود. زعفران اسپانیایی کلاله‌هایی به‌رنگ قرمز و نارنجی دارد و عطر آن کمی ملایم‌تر از دو نوع دیگر است؛ به‌طوری‌که احتمالا برای استفاده در غذاها در مقایسه با نوع کشمیری و ایرانی، به مقدار بیشتری از آن برای طعم‌دهی به غذای خود نیاز داشته باشید.

روش کاشت، پرورش و برداشت زعفران چگونه است؟

1. کاشت گیاه

در این بخش به توضیح همه اطلاعات مورد نیاز درباره کاشت گیاه زعفران خواهیم پرداخت.

شرایط مناسب برای کاشت زعفران

برای کاشت و پروش زعفران باید کروم آن‌ را تهیه کرده و درنظر داشته باشید که این کروم‌ها باید تازه و جوان باشند. سپس شرایط خاک که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم را بررسی کرده و پس از آن مراحل کاشت آن را دنبال کنید.

• برای کاشت کورم‌های زعفران باید محلی را برای آن انتخاب کنید که خاکی سبک با زهکشی مناسب و نور کامل خورشید را داشته باشد. بهتر است مکان کاشت این گیاه جایی باشد که نور مستقیم خورشید به آن برسد. خاک را تا جایی که لازم است بکنید و یادتان باشد که نباید این خاک بیش‌ازحد سخت، سنگین و متراکم باشد.
• زعفران باید تا قبل از آغاز یخبندان و پیش از این که زمین یخ بزند، کاشته شود. در واقع بهتر است 6 الی 8 هفته قبل از آغاز اولین سرمای زمستان، این گیاه کاشته شده باشد. با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه شما این زمان می‌تواند چیزی بین اواسط مهر تا اواسط آذر باشد.

روش کاشت زعفران به صورت مرحله به مرحله

اگر شرایط خاک مناسب است، نوبت به کاشت زعفران می‌رسد. برای اینکار مراحل زیر را دنبال کنید:

• بهتر است کورم‌های زعفران خود را به صورت خوشه‌ای و دسته‌ای بکارید به جای اینکه آن‌ها را در یک ردیف و با فاصله بکارید. هر کورم را حدود 7 سانتی‌متر با دیگری فاصله دهید و آن‌ها را در دسته‌های 10 الی 12 تایی کنار یکدیگر بکارید. این گیاه زمانی که به‌صورت دسته‌ای باشد رشد بهتری دارد.
• در هر چاله تنها یک کورم قرار دهید و از قرار دادن چند عدد در یک چاله خودداری کنید. بعد از قرار دادن گیاه در چاله حفر شده روی آن را با خاک بپوشانید.
• گیاه خود را در طول پاییز آبیاری کنید. در واقع پاییز فصل رویش و رشد زعفران است. در طول این مدت بسیار مهم است که خاک گیاه همیشه مرطوب باشد، ضمن اینکه از خیس یا خشک ماندن بیش‌ازحد خاک نیز باید جلوگیری کنید.

یک نکته مهم درباره کاشت گیاه زعفران

از آنجایی که زعفران ادویه‌ای بسیار گران است معمولا باغداران علاقه‌ای به اشتراک گذاشتن کورم‌های با کیفیت و خوبشان ندارند. بنابراین معمولا کورم‌های موجود در بازار با کیفیت پایین‌تر و کوچک‌تر هستند، بااین‌حال نگران نباشید زعفران به دست آمده از این گیاهان هنوز هم خوشمزه است.

2. پرورش گیاه

در این قسمت نیز به توضیح شرایط مناسب پرورش گیاه زعفران می‌پردازیم.

روش صحیح آبیاری

زعفران نیاز دارد از اواخر تابستان تا زمانی که برگ‌هایش شروع به پژمردگی کند، خاکی مرطوب داشته باشد. در طول فصل‌های خشک، هر 10 الی 14 روز یک بار یک آبیاری عمیق و زیاد می‌تواند برای زعفران عالی باشد. در واقع کورم‌های این گیاه از رطوبت و خیس ماندن زیاد آسیب می‌بینند و می‌پوسند.
میزان آبیاری شما کاملا بستگی به شرایط محیط و سطح زهکشی خاک شما دارد. برای تعیین زمان دقیق آبیاری زعفران می‌توانید با انگشت خود رطوبت خاک را حس کنید. اگر بعد از گذشت یک روز آبیاری، هنوز خاک گیاه مرطوب است هفته‌ای یک‌بار آبیاری کفایت می‌کند، اما اگر بعد از گذشت یک روز خاک گیاه کاملا خشک شده باشد باید هفته‌ای 2 الی 3 بار به آن آب بدهید.

نور مناسب

برای پرورش زعفران به محیطی با نور کامل و مستقیم خورشید نیاز دارید. زعفران حداقل 6 ساعت نور مستقیم خورشید را در طول روز نیاز دارید، اگر این میزان به 8 ساعت برسد حتی بهتر هم می‌شود و گیاه رشد سالم‌تری خواهد داشت .فراموش نکنید که زعفران گیاهی کوتاه قد است بنابراین باید آن را در جایی بکارید که گیاهان بلندتر اطرافش باعث نشوند نور کافی به آن نرسد.

بهترین خاک برای زعفران

این گیاه از خیس ماندن زیاد آسیب می‌بیند و می‌میرد بنابراین یک خاک متراکم می‌تواند به آن آسیب بزند. قبل از کاشت زعفران خاک محل کاشت را با مواد ارگانیک و مغذی تقویت کنید. برای این کار می‌توانید در عمق 25 سانتی‌متری زمین مواد مغذی مثل کمپوست، پیت ماس یا برگ خرد شده بریزید. این مواد می‌توانند انرژی لازم را برای گیاه در طول زمستان تامین کنند. همچنین می‌توانید سالانه مقداری کمپوست به خاک اضافه کنید تا انرژی خاک از بین نرود.
از خاک گذشته درباره PH آن درنظر داشته باشید که سطح PH خاک زعفران باید چیزی بین 6 الی 8 باشد تا نتیجه بهتری بگیرید.

زمان و روش کود دادن به گیاه

برای کوددهی به زعفران می‌توانید ماهی یک‌بار اقدام کنید. اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که بهاری کوتاه و گرم دارید این کوددهی را در اوایل پاییز انجام دهید؛ اگر هم درمنطقه‌ای با بهاری بلند و معتدل زندگی می‌کنید کوددهی را درست بعد از گل دادن گیاه انجام دهید. این کار کمک می‌کند تا گیاه شما بتواند کربوهیدرات کافی برای زنده ماندن در سال بعد را ذخیره کند. برای کوددهی به زعفران درنظر داشته باشید که کودهایی مثل کنجاله استخوان، کمپوست و کود کشاورزی برای این گیاه مناسب هستند.

3. برداشت گیاه

به‌طورکلی گل‌های زعفران به‌راحتی رشد می‌کنند. این گیاهان به‌صورت طبیعی سرسخت و مقاوم هستند. حتی آفات یا بیماری‌ها نیز به‌سختی می‌توانند به آن صدمه بزنند. تنها مشکلی که وجود دارد این است که هر کورم تنها یک گل تولید می‌کند و هر گل تنها 3 کلاله تولید می‌کند که همین مساله باعث می‌شود از حجم زیادی گل، مقدار کمی زعفران تهیه شود. درنتیجه بعد از کاشت و شروع پرورش زعفران برای برداشت آن باید کمی صبور باشد.

نکات مورد توجه درباره برداشت گیاه زعفران:

• معمولا این گیاه باید 6 الی 8 هفته بعد از کاشته شدن گل بدهد، اما گاهی نیز ممکن است تا پاییز بعدی خبری از گل‌دهی نباشد. در واقع ممکن است این گیاه برای یک سال هیچ گلی ندهد. گاهی اوقات نیز ممکن است کاشتن این گل در بهار باعث شود که در پاییز گل بدهد.
• هر کورم حداقل باید یک گل بدهد. اگر کورم شما بسیار عالی باشد و خاکی پر از مواد غذایی داشته باشد ممکن است یک کورم دو گل نیز بدهد.
• کُلاله‌های قرمز این گیاه که همان قسمت مادینگی آن هستند، تمام آن چیزی است که باید به‌دنبال آن‌ها باشید. برخی برداشت این کلاله‌ها را از روی گیاه انجام می‌دهند و برخی دیگر تمام گل را از روی شاخه می‌چینند و سپس کلاله‌ها را جدا می‌کنند. در مجموع هر دو روش صحیح است و تنها نکته‌ای که باید درنظر داشته باشید این است که از هر روشی که اقدام می‌کنید هیچ‌گاه نباید برگ‌های این گیاه را بچینید، زیرا این برگ‌ها انرژی لازم برای کورم زعفران را تامین می‌کنند تا بتواند در فصل بعد مجدد گل بدهد.
• گل‌های زعفران معمولا چند روزی روی گیاه باقی می‌مانند، اما به‌این‌معنی نیست که برداشت آن را به‌تاخیر بیاندازید، ضمن اینکه باید مراقب باشید گل‌ها زیر باران قرار نگیرند زیرا باران باعث خراب شدن کلاله‌ها می‌شود. 
• وقتی که گیاه گل داد زمان برداشتن کلاله‌های آن است. برای برداشت زعفران باید در میان گل‌های زعفران سه 3 قرمز نارنجی را ببنید که به آن کلاله می‌گویند. سپس یک روز کاملا آفتابی صبر کنید تا گل شما کاملا باز شود و با احتیاط و به آرامی این سه کلاله را با انگشت از روی گل بچینید.
• بعد از چیدن کلاله‌ها نوبت به خشک کردن و نگهداری از آن‌ها که درواقع همان زعفران هستند می‌رسد. به‌این‌منظور بعد از اینکه این کلاله‌ها را با احتیاط جدا کردید آن‌ها را روی یک دستمال کاغذی و در محلی گرم و خشک قرار دهید. بعد از گذشت 1 الی 3 روز می‌توانید به سراغ آن‌ها بروید و ببینید که کاملا خشک شده‌اند.

بیماری‌های احتمالی و آفات آلوده کننده گیاه

مثل هر گیاه دیگری زعفران نیز ممکن است دچار بیماری یا آفت شود که در ادامه برخی از آن‌ها را با هم مرور می‌کنیم:

بیماری‌های قارچی زعفران

بیماری‌هایی مثل کپک سیاه نان، آسپرژیلوس و پنی‌سلیوم همگی باعث می‌شوند تا کورم گیاه در زیر زمین دچار پوسیدگی شود. این بیماری‌ها می‌توانند باعث پوسیدگی، تغییر شکل ریشه گیاه و در نتیجه تغییر رنگ گیاه و مرگ آن شوند. اکثر این بیماری‌ها زمانی رخ می‌دهد که خاک گیاه مخصوصا در تابستان بیش‌ازحد خیس و مرطوب بماند. برای پیشگیری از این اتفاق خاکی با زهکشی خوب، مالچ پاشی بعد از پایان گل‌دهی و حذف کورم‌های بیمار اقداماتی مناسب هستند.

آفات آلوده کننده زعفران

شته، کنه و سوسک تاول معروف‌ترین آفاتی هستند که به زعفران حمله می‌کنند. این آفات تا زمانی که زیاد نباشند مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند. معمولا کورم‌های آلوده باعث ورود این آفات به باغچه شما می‌شوند. اگر تعداد زیادی از این حشرات به گیاه شما حمله کنند باعث زرد شدن و در نهایت مرگ آن خواهند شد. برای از بین بردن آفات می‌توانید از روغن نیم یا آفت کش‌های صنعتی استفاده کنید. سوسک تاول را نیز می‌توانید به‌صورت دستی از روی گیاه جدا کنید. فقط توجه داشته باشید همان‌طور که از اسم این سوسک مشخص است تماس با این حشره می‌تواند باعث ایجاد تاول در شما شود، بنابراین بهتر است از دستکش استفاده کنید. ضمن اینکه این حشره وقتی مورد تهدید قرار بگیرد خود را به مردن می‌زند بنابراین گول آن را نخورید.
زعفران می‌تواند در ظرفی مناسب تا پنج سال نیز نگهداری شود. ازاین‌رو بهتر است این ادویه گران‌قیمت را در محیطی خشک و خنک نگهداری کنید تا عمر بیشتری داشته باشد.
برای استفاده از زعفران در غذای خود می‌توانید کلاله‌های خشک شده را در مایعی داغ (مثل آب یا شیر) بجوشانید و سپس تمام مایع را به همراه کلاله‌ها به غذای خود اضافه کنید. اضافه کردن زعفران به مایع داغ می‌تواند باعث شود تا عطر و رنگ بیشتری را آزاد کند. زعفران در غذاهایی مثل برنج، سوپ، سس‌ها، نان و بسیاری غذاهای دیگر استفاده می‌شود.